تیک (TIC) به حرکات و یا اصوات ناگهانی، تکراری، متناوب، قالبی و کلیشه ای، بدون ریتم (غیر موزون) و غیر ارادی اطلاق میشود. تیک ممکن است برای ناظر غیر قابل رویت باشد مانند سفت کردن عضلات شکم و یا تکان دادن انگشتان پا.
تقسیم بندی تیک:
1- تیک های حرکتی ساده(SIMPLE MOTOR TICS): حرکات بی معنی، ناگهانی و کوتاه میباشند. مانند: چشمک زدن، بالا انداختن شانه، بالا بردن بینی، حرکت دادن دستها و پاها.
2-تیک های آوایی ساده(SIMPLE PHONIC TICS): اصوات غیر ارادی ای که از بینی، گلو و دهان خارج میگردند. مانند: سرفه کردن، صاف کردن گلو، بالا کشیدن بینی، خرخر کردن، آروغ زدن، تقلید اصوات حیوانات.
3- تیک های حرکتی پیچیده(COMPLEX MOTOR TICS): حرکاتی که بیشتر هدفمند بوده و چندین عضله بطور هماهنگ در ایجاد آنها دخالت دارند. مانند: کشیدن لباس، لمس کردن دیگران، لمس کردن اشیاء، شکلک درآوردن، نیشگون گرفتن، بوسیدن خود و یا دیگران، آب دهان انداختن، خاراندن، شانه زدن موها، ضربه با نوک انگشت، پریدن و لی لی رفتن، زبان درازی، لمس کردن بینی، بوییدن اشیاء و افراد، حرکات پرتابی، پژواک کرداری (ECHOPRAXIA) (تکرار و تقلید غیر ارادی حرکات دیگران)، کوپروپراکسیا (COPROPRAXIA) (انجام حرکات و ژستهای قبیح، زننده، و ناپسند نزد جامعه)
4- تیک های آوایی پیچیده(COMPLEX PHONIC TICS): آواهای هدفمند تر و طولانی تر. مانند: پژواک گویی (ECHOLALIA) (تکرار غیر ارادی کلمات و جملات دیگران)، مکررگویی(PALILALIA) (تکرار غیر ارادی کلمات و جملات خود)، مکررخوانی(LEXILALIA)(تکرار غیر ارادی کلماتی که خوانده میشوند)، کوپرولالیا و یا بد دهنی (COPROLALIA)(بیان واژه ها و الفاظ رکیک، قبیح و ممنوعه)،صحبت کردن با خود، تغییر دادن مکرر لحن گفتار، سوت زدن، خندیدن و فریاد کشیدن های ناگهانی.
انواع تیک بر حسب مدت پایداری:

1-تیک های گذرا: کمتر از 12 ماه تداوم می یابند (نیازی به درمان خاصی ندارند).
2-تیک های مزمن: بیش از 12 ماه تداوم می یابند (نیاز به مراجعه به پزشک و درمان دارویی دارند).
نکاتی درباره تیک ها:
1-تیک ها با افزایش استرس، خستگی، هیجانات مثبت و منفی، و گرما، تشدید و افزایش می یابند.
2-هر چه بیشتر حواس فرد مبتلا به تیک معطوف شود، تیک نیز افزایش می یابد.
3-هنگامی که فرد کاملا غرق انجام فعالیتی گردد بطوری که تمام حواس خود را متمرکز آن فعالیت خاص میکند،،تیک نیز کاهش یافته و یا کاملا ناپدید میشود.
4-تیک ها کاملا غیر ارادی نیستند و فرد میتواند برای مدت کوتاهی جلوی آنها را بگیرد.اما پس از مدتی دیگر مقابله با تیک غیر ممکن گردیده و فرد ناچار به تسلیم خواهد شد.تیک راهی است برای تخلیه فشار ها و تنشهای روانی و جسمی در فرد مبتلا،بنابراین سرکوب آن استرس زا میباشد.
5-معمولاً 25 درصد کودکان دچار تیک شده که در این میان سهم پسران 4 برابر دختران است.
6-اغلب تیک ها با افزایش سن کودکان محو و برطرف میشوند، اما در مواردی نیز ممکن است تیک در بزرگسالی نیز تداوم داشته باشد.
علت ایجاد تیک:
علت آن ناشناخته است. اما نقش وراثت در ایجاد آن به اثبات رسیده است. اشکال در عملکرد عقده‌های قاعده ای مغز (BASAL GANGLIA)(عقده های قاعده ای بخشی از مغز هستند که در تنظیم حرکات هماهنگ عضلات دخالت دارند)، و متابولیسم غیر طبیعی نوروترانسمیترهای دوپامین و سروتونین در ایجاد تیک دخیل می باشند.
درمان تیک:
1-تیک های زود گذر نیازی به درمان ندارند.
2-تیک های مزمن که ممکن است علامت نشانگان تورت(TOURETTE SYNDROME) باشد، باید تحت نظر پزشک درمان گردد.
3-درمان دارویی شامل آرام بخشها، ضد افسردگی ها، آنتی سایکوتیک ها و بلوک کننده های دوپامین میباشند. (CLONAZEPAM-CLONIDINE-FLUXETINE-PIMOZIDE-RISPERIDONE-Haloperidol)
4- هیچگاه کودک را بخاطر تیک هایش مورد سرزنش قرارندهید و به وی اطمینان خاطر دهید که وی نباید بواسطه آن دچار خجالتزدگی شود.
5- سعی کنید مشکلات و استرسهای زندگی کودک خود را به حداقل برسانید.
6- خواب کافی از خستگی کودک کاسته و شدت و تناوب تیک را کاهش میدهد.
چه وقت بایستی به پزشک مراجعه کرد:
-تیکهایی که بیش از یک سال ادامه می یابند.
2-در صورتی که تیک ها بسیار شدید و تکرار شونده میباشند.
3-تیک ها در فعالیت های روزمره فرد تداخل ایجاد کرده و یا در کودک ایجاد خجالتزدگی و مشکلات احساسی شدید میکنند.
4-هنگامی که تیک های آوایی و حرکتی توام با یکدیگر میباشند (نشانگان تورت).
آزمایشات تشخیصی تیک:
نیازی به آزمایش خاصی نبوده و با مشاهدات و معاینات بالینی تشخیص داده میشود.
نشانگان تورت(TOURETTE SYNDROME):
یک اختلال موروثی و نورولوژیک میباشد که سن آغاز آن قبل از سن 18 سالگی است. مشخصه بارز نشانگان تورت تیک های متعدد و مزمن حرکتی و آوایی می باشد. ناگفته نماند که افراد مبتلا به نشانگان تورت از هوش طبیعی برخوردار میباشند. این اختلال عموماً پس از افزایش سن برطرف و یا تخفیف می یابد. علت اصلی این اختلال ناشناخته است اما عوامل ژنتیکی و محیطی هر دو در ایجاد آن دخیل میباشند. متابولیسم غیر طبیعی نوروترانسمیترهای دوپامین و سروتونین در ایجاد آن نقش دارند.
نکته: نشانگان تورت معمولا با اختلال وسواس-اجبار، بیش فعالی-کم توجهی، و مشکلات رفتاری دیگر همراه میباشد.
افتراق تیک های نشانگان تورت با تیک های دیگر:
1-هر دو نوع تیک آوایی و حرکتی در فرد مشاهده میشود (اما الزاما همیشه با هم توام نیستند).
2-تیک ها در طی روز چندین مرتبه تکرار میشوند.
3-تیک ها بیش از یک سال تداوم می یابند.
4-تیک ها از لحاظ تعداد، فرکانس، تیپ، محل بطور دوره ای دستخوش تغییر میگردند. شدت تیک ها مدام کاهش و افزایش می یابد و حتی ممکن است تیک ها به مدت چند ماه (نه بیش از 3 ماه) کاملا ناپدید شوند.
اختلالاتی که ممکن است با تیک اشتباه گرفته شوند:
1-اختلال کُره (CHOREA): اختلال حرکتی ناهنجار و غیر ارادی است که علامت مشخصه آن انقباضات نامنظم و کوتاه و فاقد ریتم میباشد (حرکات تکراری نمیباشند). مانند حرکات سریع و ناگهانی و بدون هدف عضلات صورت، گردن، دستها و پاها.این اختلال حرکتی در پی عفونت باکتریایی استرپتوکوکی و همراه با تب روماتیسمی بروز می یابد.
2- اختلال دیستونی(DYSTONIA): به انقباضات غیر ارادی ،شدید،دردناک و پایدار عضلات اطلاق میشود. که ممکن است همه عضلات بدن و یا بخشی از آن را درگیر کند. علت اصلی آن ناشناخته است. اما عوامل ژنتیکی، عدم تعادل مواد شیمیایی بدن، آسیب به مغز و مصرف برخی داروها در ایجاد آن دخیل میباشند. مانند: دیستونی گردنی که در آن عضلات گردن ناگهان به یک سمت چرخیده و گردن ثابت می ماند.
3-میوکلونوس(MYOCLONUS): گرفتگی ماهیچه به پرش و انقباضات سریع و غیر ارادی عضلات گفته میشود.سکسکه کردن یک نوع طبیعی آن است که عضله دیافراگم در آن درگیر میشود.این اختلال معمولا در افراد مبتلا به صرع حساس به نور ایجاد میشود. که میتواند باعث ایجاد حرکات ناهنجار همزمان در دو سمت بدن شود.
نکته:افراد مبتلا به بیماری اوتیسم(AUTISM) نیز ممکن است حرکاتی مشابه تیک از خود بروز دهند.